Bisfenol A Szkodliwe opakowania żywności

Bisfenol A i inne związki czynią niektóre opakowania żywności szkodliwymi dla zdrowia.

WIESZ CO JESZ.  A  CZY WIESZ Z CZEGO JESZ?

Czy kiedykolwiek popijając wodę mineralną, gotując kaszę, piekąc mięso, przygotowując  super dietetyczną kanapkę do pracy, pomyślałbyś, że szkodzisz swojemu zdrowiu?

Sztuką okazuje się nie tylko znaleźć w sklepie produkt o „czystym” składzie i pewnym pochodzeniu, ważne jest także, żeby wybrać produkt właściwie przechowywany i przygotować go w bezpieczny sposób.

Kupowanie jedzenia w  puszkach, korzystanie z plastikowych opakowań, przechowywanie żywności w woreczkach, owijanie kanapek w „sreberko”, gotowanie ryżu w torebkach, pieczenie mięsa w folii … to wszystko może na zasadzie kropli drążącej skałę, powoli sabotować  Twoje działania w walce o zdrowie.

PLASTIC FANTASTIC?

Ekonomia, ergonomia, funkcjonalność – nie zawsze idą w parze z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia.

Materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością (FCM- food contact materials) są niejednokrotnie mieszaniną związków syntetycznych, które nie są obojętne dla naszego organizmu. Choć regulacje unijne mówią wprost o tym, że „migracje materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktów z żywnością nie mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia człowieka”, okazuje się, że z większości FCM związki szkodliwe mogą przedostawać się do pożywienia, czyniąc je w dłuższej perspektywie zagrożeniem dla zdrowia.

Do grupy substancji znajdujących się w opakowaniach żywności (i nie tylko, bo także w farbach, lekach, kosmetykach, sprzęcie elektronicznym, meblach, ubraniach…), wpływających negatywnie na zdrowie, należą związki endokrynnie czynne (ang. EDC – Endocrine Disrupting Chemicals). To grupa ponad 800 chemikaliów, które dzięki temu, że w budowie  przypominają naturalne  hormony, mogą wykazywać wpływ na układ endokrynny (hormonalny) człowieka.

Jak pokazują szerokie badania, ekspozycja na EDC (nie tylko przez układ pokarmowy, ale i oddechowy oraz przezskórny) może mieć wpływ na:

– powstawanie otyłości

– zaburzenia czynności tarczycy

– zaburzenia rozwoju narządów płciowych

– feminizację u mężczyzn (impotencja, obniżenie libido)

– wady rozwojowe u płodu, zmniejszone IQ u potomstwa

– spadek jakości nasienia

– zaburzenia płodności u kobiet, zaburzenia cyklu menstruacyjnego

– zaburzenia metaboliczne, w tym cukrzyca i insulinooporność

– zwiększone ryzyko zachorowań na raka jąder, jajnika, gruczołu krokowego, sutka, endometrium

BISFENOL A I FTALANY – ZŁOWROGI DUET

Przy produkcji opakowań do żywności, na szeroką skalę używa się bisfenolu A (BPA) i ftalanów (PAE). Oba są związkami endokrynnie czynnymi, co za tym idzie, przyczyniają się do wyżej wymienionych chorób i dolegliwości.
Na świecie produkuje się rocznie ok 3 milionów ton bisfenolu A. Nic dziwnego, że jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków obecnych w tworzywach sztucznych. Jest on tzw. ksenobiotykiem. Reaguje z receptorami estrogenowymi w organizmie, powodując  kaskadę niekorzystnych reakcji. Jego zawartość oznaczana jest w moczu, płynie owodniowym, łożysku, mleku matki.  BPA mogą akumulować się w organizmie, dlatego nawet niewielkie dawki dziennej ekspozycji na tę substancję w dłuższej perspektywie będą działać szkodliwie na gospodarkę hormonalną i zdrowie.

Świadomość konsumentów dotycząca niekorzystnego  wpływu BPA na zdrowie wzrasta, dlatego też firmy zaczynają produkować plastikowe opakowania pozbawione bisfenolu A, oznaczone dumnie jako BPA-free. Niestety nie zawsze jest to rozwiązaniem problemu. W wielu przypadkach bisfenol A zastępuje się równie niekorzystnie działającymi na zdrowie ftalanami, jak i bisfenolem S lub bisfenolem F – substancjami, które jak pokazują badania, wykazują działanie podobne do BPA, zakłócając równowagę hormonalną w organizmie.

Ftalany (PAE) są szeroką grupą substancji używanych powszechnie w przemyśle, m.in.  do produkcji farb, rozpuszczalników, tworzyw plastikowych, zabawek, kosmetyków, folii do żywności. Narażenie na te związki wynika z ich obecności w produktach codziennego użytku, kontaktu z zanieczyszczonym środowiskiem oraz poprzez przechodzenie tych związków do żywności. Podobnie jak inne EDC, ftalany mają wpływ na procesy rozrodcze. U kobiet mogą działać m.in. hamująco na owulację, u mężczyzn zaburzać biosyntezę testosteronu. Ekspozycję na PAE wiąże się z występowaniem otyłości, insulinooporności oraz cukrzycy typu II.

SZKODLIWE ALUMINIUM

Obok przechowywania żywności w opakowaniach z tworzyw sztucznych, niekorzystne dla zdrowia wydaje się także przygotowywanie posiłków i przechowywanie jedzenia w folii aluminiowej oraz jedzenie aluminiowymi sztućcami czy gotowanie w aluminiowych naczyniach. W wyższej temperaturze (np. pieczenie/grillowanie ) lub w obecności kwaśnego pH (np. marynata z octu lub cytryny) związki glinu łatwiej przechodzą do jedzenia. Odkładanie się aluminium w organizmie człowieka wiąże się m.in. z chorobami układu nerwowego (choroba Alzhaimera, stwardnienie rozsiane itp.)

PRAKTYKA

Jak w takim razie ograniczyć ekspozycję na szkodliwe związki przechodzące do jedzenia?

CZEGO  NIE ROBIĆ:

– unikaj żywności przechowywanej w puszkach  – wnętrze ich pokrywane jest  żywicą epoksydową (źródło BPA)

* Warto unikać szczególnie puszek długo przechowywanych, uszkodzonych, wystawianych na wysoką temperaturę lub słońce. Po otwarciu puszki należy natychmiast przełożyć zawartość do szklanego naczynia. Największą zawartość BPA w żywności puszkowanej według badań zawierały ryby oraz fasola, umiarkowaną groszek, kukurydza, mięso, najmniej było ich w napojach, sokach i sosach pomidorowych.

– ogranicz kupowanie żywności w plastikowych opakowaniach (mięso, wędliny, ryż, kasza, gotowe sałatki)

– nie stosuj folii do żywności, woreczków śniadaniowych

– ogranicz picie wód z plastikowych butelek

– unikaj przechowywania żywności w plastikowych torebkach –  „jednorazówkach”

– plastikowe lunchboxy zamień na szklane opakowania lub słoiki

– ogranicz jedzenie i picie z użyciem styropianowych/plastikowych talerzyków, kubków

* Co ważne – na przechodzenie niekorzystnych związków chemicznych  z opakowań do żywności ma wpływ m.in. zgniatanie materiału (np. przy trzymaniu butelki wody), podgrzewanie jedzenia w opakowaniu, wystawianie zapakowanej żywności na słońce, ilości tłuszczu w pożywieniu itp.

CO ROBIĆ?

– przechowuj jedzenie w słoikach, szklanych lunchboxach, pojemnikach ze stali nierdzewnej

– pij wodę ze szklanych butelek lub z kranu po ewentualnym zastosowaniu odpowiednich filtrów

– kupuj kasze, ryż w opakowaniach materiałowych lub papierowych

– przepakowuj produkty z opakowań plastikowych do szklanych po zakupie

– kupuj mięso, warzywa, owoce, ryby niepaczkowane

– w mikrofalówce podgrzewaj w szklanych naczyniach

*Jeśli już musisz kupić lub przechowywać produkt w plastikowym opakowaniu, przypatrz się oznaczeniom.

Na opakowaniu zauważysz trójkąt ze strzałek i symbol tworzywa.

Unikaj szczególnie opakowań oznaczonych:

–  PET 1 – politereftalan etylu (jednorazowe naczynia, opakowania do żywności, butelki na wodę) w zależności od pH zawartej w takim opakowaniu żywności, zawartości alkoholu, tłuszczu oraz czasu i temperatury przechowywania, do jedzenia mogą migrować związki grupy EDC oraz toksycznego trójtlenku antymonu. Unikaj tych opakowań a już na pewno nie stosuj ich ponownie. Nie zostawiaj butelek z wodą na słońcu lub w wysokich temperaturach.

– PVC 3 – polichlorek winylu – używany m. in. w produkcji foli spożywczej, butelek na tłuszcze, wody, opakowań jednorazowych np. sałatki. Kwestia  bezpieczeństwa dla zdrowia i braku toksyczności opakowań z PVC jest wciąż dyskutowana. Przy produkcji materiałów PVC używa się np. metali ciężkich (kadm, ołów) i ftalanów, które mogą przenikać z tych wyrobów.

– 7 INNE – grupa tworzyw mogących zawierać ftalany, BPA i inne związki o działaniu toksycznym lub jeszcze nie poznanym, o potencjalnie szkodliwym działaniu.

Jeśli to konieczne wybieraj tworzywa plastikowe, uznane za najbezpieczniejsze, oznaczone symbolami  2-HDPD (polietylen o dużej gęstości) i 5-PP (polipropylen).

Autor: dietetyk Aleksandra Panasiuk-Łuńska

Źródła:

• Rochester J.R., Bolden A.L. Bisphenol S and F: A Systematic Review and Comparison of the Hormonal Activity of Bisphenol A Substitutes. https://ehp.niehs.nih.gov.
• Rutkowska A., Rachoń D. , Milewicz A. i wsp. Polish Society of Endocrinology Position statement on endocrine disrupting chemicals (EDCs). Endokrynol Pol 2015; 66 (3): 276?285.
• Belowska?Bień K., Zdrojewicz Z. Ftalany ? budowa, działanie, znaczenie kliniczne. Adv Clin Exp Med 2006, 15, 4, 677?681.
• Forma E. , Szymczyk A., Krześlak A. Wybrane ksenoestrogeny i ich wpływ na zdrowie człowieka. Folia Medica Lodziensia, 2013, 40/1:79-97.
• Woźniak M., Murias M. Ksenoestrogeny: substancje zakłócające funkcjonowanie układu hormonalnego. Ginekol Pol. 2008, 79, 785-790.
• Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG
• http://www.detoxedhome.com/